De SFYN Academiereis van dit jaar bleef iets dichter bij huis: de prachtige Waddeneilanden! Deelnemers Jelmen, Billie, en Bente werden geïnspireerd door de zilte zeelucht en schreven/visualiseerden een achterafje in elkaar. Die lees en bewonder je hieronder!

‍

‍

Een dag mee op pad met de SFYN Academie

‍

Door: Jelmen Grundel

Foto: Kester Scholten

‍

Dinsdag begint het eigenlijk al; inpakken, bellen, regelen. We moeten om donderdag om half 9 in Friesland zijn, voor de mensen uit het zuiden rijden er dan nog geen treinen! Wie slaapt bij wie? Wie rijdt met wie mee en waar pikt wie wie nou op om hoelaat? Redelijke chaos, zoals je je misschien wel kan voorstellen. Na wat wonderbaarlijke wisseltrucs en puzzelwerk zijn we eruit en zit de auto vol. Nu nog maar hopen dat alle bagage mee kan inclusief het broodnodige ontbijt en koffie…

Woensdagavond haasten. Tegen tienen kom ik aanlopen bij mijn huis en de eerste mede SFYN-er zit al voor de deur. Twee kleine tasjes mee plus gitaar. Mooi, dat wordt gezellig pingelen in de avonden! Vrij snel komt de tweede SFYN-er al aanlopen. Schattige gele laarsjes mee, klein maatje dus dat gaat ook nog wel passen. Binnen drinken we een frisje, theetje en voorzichtig een klein biertje want morgen gaat die wekker alweer om 05:30. En ik heb zo'n vermoeden dat er dit weekend nog wel voldoende bier te drinken is. Vroeg naar bed!  Na een half uurtje is ook de laatste SFYN-er voor vandaag gearriveerd en kletsen we nog aan de eettafel. Daarna met z’n alle tandenpoetsen alsof je op de camping staat, bedjes opmaken, laatste dingen inpakken en snel slapen.

Om 05:45 lukt het me gelukkig om op te staan. Ik hoor dat er al iemand aan het douchen is en de rest zich klaarmaakt. Lekker tempootje! Beneden koffie zetten voor de thermoskan en lepels mee voor de yoghurtjes! Vlak voor we vertrekken komt nog een laatste SFYN-er aanrijden op het vouwfietsje, lekker duurzaam. We proppen alles in de auto en rijden met gierende banden weg.

In de groepsapp druppelen de eerste leuke selfies binnen van iedereen die onderweg is. Om ons onderweg een beetje te vermaken komt er zowaar ook iets educatiefs voorbij. Er is een podcast gemaakt door twee SFYN-ers over de visserij industrie. Voor velen van ons in de auto redelijk onbekend terrein binnen ons voedselsysteem. Naast dat we ons al hebben ingelezen met de verplichte literatuur is de podcast heel erg leerzaam! De hele auto is stil en iedereen luistert aandachtig, je voelt dat iedereen gelijk ‘aan’ staat. De podcast nodigt uit tot discussie en daar zijn we de rest van de reis zoet mee. Discussiëren kan onze groep trouwens sowieso erg goed, dit komt mede door de enorm uiteenlopende achtergronden en expertise van iedereen. Dit maakt elke discussie boeiend en ook leerzaam omdat je een totaal ander perspectief mee krijgt. Anyhow, de dag is nog niet eens officieel begonnen en we zitten er vol in! Lets Go!

‍

Na een twee en een half uur durende wereldreis stappen we uit bij onze eerste bestemming: het kweldercentrum in Noord-Friesland waar Nico Minnesma van It Fryske Gea ons gaat rondleiden en alles laat zien over de kwelders van Friesland!.

“Toen ik 17 was begon ik al met slow food”, aldus Nico. Hij is natuurliefhebber pur sang en al van jongs af aan begaan met voedsel en de oorsprong hiervan. Een man van in de 60 met lange grijze haren en een gezond gekleurde kop, neemt ons mee voor een wandeling naar de kust. We vertrekken bij het centrum, dat omringd is door gangbare akkerbouw. Net over het dijkje beginnen de zomerpolders en neemt de menselijke invloed steeds meer af richting de kwelders, die uiteindelijk overlopen in de zee. Een kwelder is een natuurgebied dat twee keer per dag onder water komt te staan met zout water, dankzij ons eb en vloed getij. In dit gebied vind je planten en dieren die je nergens anders vindt. Het gebied (vanaf de zee gezien) na de natuurlijke kwelder schijnt de zomerpolder te heten. Dit heeft veelal de eigenschappen van een kwelder maar is door de mens bewerkt en kan hierdoor verpacht worden aan particulieren die hun beesten een periode per jaar willen laten grazen op zoutwatergebied. De ruimte is enorm, adembenemend, wat een rust!  

Nico praat gepassioneerd over de ecologische hoofdstructuur van het gebied en haar natuurwaarde, de geschiedenis en zijn zorgen over de toekomst.  Waar hij eerst meer was voor het behouden van de kweldergebied zoals het nu is (half door de mens bewerkt en half door de natuur in bezit), neigt hij de laatste jaren toch meer naar het teruggeven van het stuk land aan de natuur. Er ontstaan interessante discussies over tot waar de menselijke interventie mag en moet gaan. Volgens Nico “ligt de waarheid altijd in het midden”. Een mooi filosofisch einde van de discussie die nog veel vaker terug zal komen dit weekend. We lopen weer terug naar het kweldercentrum en praten wat na. Stiekem kunnen we wel weer wat koffie gebruiken.

‍

Het is tijd voor de tweede spreker en niemand minder dan de Slow Fish visser, Barbara, ook al zo een mooi mens. Bevlogen, passievol, getergd en humoristisch. Ze vertelt ons over haar achtergrond als bosbouwkundige en deelt een waardevol inzicht dat ze daar heeft opgedaan. Als bosbouwkundige ben je namelijk altijd bezig met werk waarvan je zelf de vruchten niet plukt, maar de inzet van jouw werk pas kan worden opgemerkt door de generaties na jou. “Als mens ben je een stip op de lijn”, en het is aan jou welke lijn dat is. 

Barbara is naast gepassioneerd over de visserij en de ambacht daarvan, ook gepassioneerd anarchist en aanhanger van de ‘Tragedy of the Commons’ zoals Elinor Ostrom er naar kijkt. Deze theorie stelt dat gemeenschappelijk gebruik van een goed of dienst waar ongelimiteerd toegang tot is, leidt tot een tragedie wanneer er geen regels voor zijn. Dit goed of dienst zal uiteindelijk uitgeput raken doordat de mens een korte termijn eigenbelang verkiest boven het belang van het gemeenschappelijk bezit. Indirect deelt ze haar zorgen natuurlijk over overbevissing. Maar Elinor Ostrom gaat verder en heeft aangetoond dat er in veel gevallen uiteindelijk wél een eerlijke verdeling ontstaat waarin mensen het eens worden over hoe een gemeenschappelijk goed te gebruiken. Het is echter een zeer complex probleem wat vaak ook een complexe oplossing vergt.

Met dit gedachtegoed in het achterhoofd vertelt Barbara over haar aanpak van de garnalenvisserij in het Waddengebied, waarbij ze op ambachtelijke manier vist door lijnen te spannen in de zee (en het getij zijn werk te laten doen). Het is voor Barbara enorm belangrijk duurzaam te vissen en ze zet zich samen met haar collectief Slow Fish ook actief in om de visbestanden en de kwaliteit van de waddenzee te behouden. Dit bijvoorbeeld door te vissen met grotere netten, waardoor enkel de volwassen vissen in het net komen. Ze is een belezen en bezorgt visser, die de onderwerpen aanraakt van de problemen die de industrie heeft (brandstof, saneringsrondes, natura 2000 gebieden, stikstof problematiek, privatisering van de zee) en sluit af met de hand in eigen boezem te steken. De garnalenindustrie is en blijft een luxeproduct, echter er moet wel goed mee om worden omgegaan. Voor nu maar ook op de lange termijn, zoals wij een stip zijn op de lijn in de geschiedenis.

‍

We haasten ons door naar de visafslag van Harlingen waar Ap op ons wacht. Ap is van kleins af aan al visser, kent het hele landschap en deelt zijn economische inzichten over de sector. We krijgen inzicht in het zakelijke gedeelte van de visserij en de wat schimmige neveneffecten. 

Ap vertelt over de geschiedenis van de visserij en de financiële voordelen van het zijn van visser. Echter ook over de keerzijde, het harde werken, de dreigende kartelvorming door enkele grote machtige vissers, het veilingsysteem middels de klok en alles wat daarbij hoort. Ap biedt een enorm waardevol tegengeluid ten opzichte van de eerdere sprekers. Hij is eerlijk en oprecht over de situaties die hij zelf als onbevangen visser heeft mee gemaakt. Hij geeft een inkijkje in zijn loopbaan als visser, de frauduleuze zaken die er vroeger (en misschien nu nog) speelden en geeft duidelijke zaken die zouden moeten veranderen aan het systeem in de sector: ‘de oplossing ligt in het realiseren van korte ketens, het realiseren van geen restproduct en ‘samen werken’’. Wederom een mooi gedachtegoed om mee te nemen voor de rest van de dag. 

Na een heerlijke vette lunch op de visafslag, nodigt Michelle Boonstra ons uit op de vissersboot van Wild en Zilt, onderdeel van de Good Fish Foundation. Michelle zoomt in op de duurzame kant van de visserij. Wild en Zilt behoort tot een handjevol vissers die vis willen vangen op een andere manier, met minder brandstof, door selectief te vissen middels sensoren, met gereduceerde bijvangst en een grote zorg voor vis en welzijn. Een idealistisch verhaal, maar helaas (nog) zonder label. Het eindproduct is dus precies dezelfde vis als de ‘gangbare’ vis, waar de consument nu nog niet zo snel bereid toe is om meer voor te betalen. Ze neemt ons mee in haar gedachtegang en verdienmodel, die gedeeltelijk is ontstaan doordat Hendrik Jan vorig jaar mee heeft gedaan aan de SFYN Academie met zijn casus. Het verdienmodel is dat de vis rechtstreeks aan de consument wordt beleverd middels een vispakket. Wild en Zilt zou met 200 abonnees al break even spelen en zou hiermee dus een baanbrekend experiment zijn, ten goede van het visbestand van de Waddenzee. Michelle is met haar innovatieve gedachtegang over de industrie een prachtige tegenhanger van het verhaal van de rouwdouwvisser Ap. Ze werkt als wetenschapper ook nog aan een verdovingsmachine voor de gevangen vis, zodat de vis (die normaliter levend wordt ontdaan van z'n ingewanden maar dan nog 1,5 uur leeft (en dus pijn ervaart!)) worden verdoofd in dit traject van zee naar bord. Het duizelt ons dat de gruwelijke feiten over de visvangst nooit in het nieuws terug te vinden zijn. Waar er veel aandacht wordt besteed aan het verbeteren van het dierenwelzijn dat leeft boven de grond, heeft het dierenwelzijn van onder het zeeniveau nog een lange weg af te leggen. 

‍

Voordat we de boot opstappen naar Terschelling voor de rest van het weekend (spoiler alert: het was echt geweldig) hebben we nog tijd om in de zon een borreltje te drinken. Naast dat het een heerlijk moment is om bij te praten is het ook een moment van reflectie.

Aan de ene kant willen we natuurbehoud, maar aan de andere kant ook behoud van ambacht, vakmanschap en lokale kleinschalige ondernemers met de cultuur die het mee brengt. Hebben we als mensen de zee als een gemeenschappelijk goed definitief naar de filistijnen geholpen en moeten we volledig stoppen met vissen? Of moeten we de natuur even wat meer ruimte geven en kunnen we op die manier nog steeds oogsten uit de zee? En laten we dit dan over aan de lokale vissers met al hun jaren van ervaring en kennis van de natuur, of moet dit gereguleerd worden op basis van de inzichten van de ecologen met hun vergaande kennis van ecosystemen? Of kan dit misschien wel hand in hand in goed overleg?

Als ik eerlijk ben, duizelt het me nogal en is veel voor mij nog een groot vraagteken. Hoe gaan we om met al het leven in de zee als een gemeenschappelijk goed, als er zo veel (vaak hele terechte) conflicterende argumenten zijn? Misschien had Nico het vanochtend om half 9 al goed verwoord in It Fryske Gea:

‍

“De waarheid ligt vaak in het midden” 

‍

‍

Door Billie van Katwijk en Bente Roelofs